در دفاع از محکومان

مدتی است عده‌ای دست به شماتت مردم می‌زنند و وضع بد اقتصادی کشور را نتیجه‌ی صندوق رأی می‌دانند. در جواب، از توضیحِ اینکه اساساً چه مقدار از تصمیم‌سازی‌های کلان کشور در اختیار نهادهای «انتخابی» است می‌گذرم. سخنم این است که همان‌قدری که مردم ایران به‌خاطر انتخاب خودروهای کم‌کیفیت، در تصادفات جاده‌ای و آلودگی هوا مقصرند، در وضعیت اقتصادی هم می‌شود آن‌ها را مقصر دانست. شهروندی که ناچار است بین پراید و تیبا انتخاب کند را نباید به خاطر کیفیت کم خودرویش مؤاخذه کرد. آری، اگر در بازار خودرو و با همان قیمت پراید، بنز هم موجود بود و ما نمی‌خریدیم، آنگاه مقصر می‌بودیم. در انتخابات هم مثل صنعت خودروسازی، مشکل از گزینه‌های کم‌کیفیتی است که نظام پیش روی مردم می‌گذارد. همان‌طوری که مسئولیت کیفیت بد خودروهای ایرانی کاملاً برعهده‌ی صنعت خودروسازی است، مسئولیت کیفیت بد دولت و مجلس تماماً برعهده‌ی نظام جمهوری اسلامی است.

دلتنگی

«ای که در دل جای داری بر سر چشمم نشین

که اندر آن بیغوله ترسم تنگ باشد جای تو»

پدر، مادر، شما دیگر متهم نیستید

متأسفانه هیچ‌وقت نشد که خانم پوران شریعت رضوی را از نزدیک ببینم، ولی از دور کمابیش فعالیت‌هایش را دنبال می‌کردم. یکی از محوری‌ترین کارهایش، دفاع از همسر فقیدش بود. می‌خواست چهره‌ای دیگر از شریعتی نشانمان دهد و بگوید شما او را اشتباه می‌شناسید. نوشتن طرحی از یک زندگی را هم من این‌طور می‌فهمم. متأسفانه دفاعیات او و فرزندانش از شریعتی، آن‌قدرها هم کارگر نیفتاد و خیلی‌ها هنوز شریعتی را متهم ردیف اوّل وضع موجود می‌دیدند.

مرگ خانم شریعت رضوی، راه ندادن تابوتش به حسینیه‌ی ارشاد، و نمازخواندن عزاداران بر پیکرش در خیابان، آخرین و قوی‌ترین دفاعیه‌ی او بود به نفع برائت همسرش. از این به بعد، دیگر نمی‌توان جمهوری اسلامی را به اسم «معلم انقلاب» نوشت.

به‌جای غصّه، سالاد بخوریم

افزایش شدید قیمت گوشت قرمز، بسیاری از خانواده‌ها را به‌لحاظ اقتصادی در تنگنا قرار داده. فارغ از اینکه دولت باید در این موضوع چه‌کار بکند یا نکند (که به من ربطی ندارد) پیشنهاد می‌کنم به سمت استفاده از رژیم‌های غذایی گیاه‌خوارانه یا نیمه‌گیاه‌خوارانه حرکت کنیم. از بسیاری جهات، سالم‌تر، اخلاقی‌تر، و مقرون‌به‌صرفه‌تر است.

جاودانگی

تا دستِ تو را به دست آرم

از کدامین کوه می‌بایدم گذشت

تا بگذرم

از کدامین صحرا

از کدامین دریا می‌بایدم گذشت

تا بگذرم. ...

تو باد و شکوفه و میوه‌یی، ای همه‌ی فصولِ من!

بر من چنان چون سالی بگذر

تا جاودانگی را آغاز کنم.

—احمد شاملو

 

باد دارد زوزه می‌کشد. با چمن‌های بلندِ مرتع همان می‌کند که انگشتانم با گیسوانت. ابرها با ما بازی‌شان گرفته؛ تکه‌تکه در مقابل خورشید رژه می‌روند. آفتاب هر از چند لحظه، روی صورتت می‌رقصد. تو می‌خندی و خورشید، از شرم، دوباره پشت ابرها قایم می‌شود.

نشسته‌ایم لب رود. من و توایم تنها، و آوای وزینِ به پاره‌سنگ خوردنِ آب. گهگاه هم صدای همهمه‌ی گنجشک‌های درختِ نارونِ بالای سرمان. ساکت مانده‌ایم؛ واژه‌های بی‌کفایت رفته‌اند و از همیشه رهاتریم.

نگاهت می‌کنم. باور نمی‌کنم که تو را نگاه می‌کنم. می‌خواهم زمان را از حرکت نگه دارم. نه، نباید بگذارم که ثانیه‌ها بگذرند. نباید فرصتِ با تو بودن از دستم برود. چنگ انداخته‌ام به صورت زمان. می‌خواهم این لحظه را جاودان کنم. باز نگاهت می‌کنم ... به خود که می‌آیم، زمان از دستم گریخته.

- هیچ می‌دانی که نمی‌شود دوبار در این رود پا گذاشت؟

سکوت را شکسته‌ام. خیره خیره آب را نگاه می‌کنی و می‌گویی: «می‌شود».

- چطور می‌شود؟!

- اگر با آب بروی، اگر غرق شوی، می‌شود.

نگاهت می‌کنم. می‌خندی ... نفسم را حبس می‌کنم و فرو می‌روم.

ایرانیانِ انگلیسی‌گو کاهندگان عمرند*

یک مجری یا گزارشگر قابل قبول در یک تلویزیون فارسی زبان، لابد باید صلاحیت‌های مختلفی را احراز کرده باشد—پیش از هرچیزی در درست فارسی حرف زدن. بلغور کردن واژه‌ها و اصطلاح‌های انگلیسی هنگام فارسی صحبت کردن، نشان‌دهنده‌ی عدم تسلط صحبت‌کننده به زبان فارسی است، و اگر این صحبت‌کننده یک مجری یا گزارشگر تلویزیونی با ده‌ها میلیون مخاطب فارسی‌زبان باشد، بسیار غیر حرفه‌ای و حتی شرم‌آور است. ای کاش در بنگاه بانگ و رنگ، کسانی می‌بودند که لااقل به اندازه‌ی حساسیتشان نسبت به نشان داده شدن زنان ایرانیِ حاضر در ورزشگاه‌های امارات، به زبان فارسی هم حساس باشند. میلیاردها تومان بودجه‌ای را که فرهنگستان زبان و ادب فارسی، بنیاد سعدی و مؤسسات مشابه، سالانه از بیت‌المال می‌گیرند، یک گزارش فوتبالِ احمدی و یک اجرای میثاقی دود می‌کند و به هوا می‌فرستد.

 

* ترکان پارسی‌گو بخشندگان عمرند

ساقی بشارتی ده پیران پارسا را (حافظ)

اینک آخرالزمان

برای ساختن یک فیلم آخرالزمانی، بهترین لوکیشن تهران است. آسمان به ندرت پیدا می‌شود، که یعنی نه خبری از خدا هست و نه امید به دست رحمتی که از جایی برسد، برای نجات. همه‌جور آدمیزاد در هم دارند وول می‌خورند. هرجا چشم می‌اندازی آدم است که روی هم تلنبار شده. روزها بی‌معنی، روی دور تند؛ شب‌ها بی‌معنی‌تر. لبخند جیره‌بندی شده؛ کسی لبخند نمی‌زند. صدای فریاد ولی فراوان است. چندباری لازم است فیلم، مردی را نشان دهد که تا کمر در سطل زباله فرو رفته. گهگداری هم دستفروشان و گدایان، که یکی دست ندارد، دیگری پا ندارد، آن یکی نصف صورتش نیست. و دریغ از کسی که به آنها نگاه کند. عابران فقط عبور می‌کنند.

از مترویش نباید به سادگی گذشت. لااقل نصف فیلم باید همینجا فیلم‌برداری شود. قطار که می‌رسد مثل این است که با چکش به فولاد می‌کوبند. یک‌جور مارش جنگی باشد انگار. همه‌چیز به خشن‌ترین و بی‌روح‌ترین شکل ممکن؛ یادآورِ برج سارامون و کارگرانش در ارباب حلقه‌های پیتر جکسن. گوینده‌ی مترو با مکانیکی‌ترین صدای ممکن تذکر می‌دهد که «با استفاده از تابلوهای راهنما مسیر حرکت خود را تعیین کنید.» آدم‌ها از قطار پیاده که می‌شوند می‌دوند. خیلی‌ها دیرشان نشده، حتی کاری آن بیرون ندارند، ولی می‌دوند. تصویرِ عینیِ روز قیامت: «روزى که شتابان از قبرها بیرون می‌آیند، چنان که گویى به سوى نشان‌هایى نصب‌شده مى‌دوند.»* قطار که می‌خواهد حرکت کند، چندباری صدای فس فس می‌دهد، مثل گاومیشی که می‌خواهد حمله کند. داخل واگن، آدم‌ها یکی‌درمیان در حال چرت زدن‌اند. برای یک فیلم آخرالزمانی چه بهتر از جایی که خیلی از آدم‌ها فراغت خوابیدن را هم از دست داده‌اند؟

 

* ترجمه‌ی قرائتی از معارج: ۴۳.

یَوْمَ یَخْرُجُونَ مِنَ الْأَجْدَاثِ سِرَاعًا کَأَنَّهُمْ إِلَىٰ نُصُبٍ یُوفِضُونَ

به همین سادگی

یکی از آرزوهای به‌سرنیامده و رؤیاهای بربادرفته‌ام این بود: چندتایی گوسفند داشته باشم که، جایی بی این همه آدمیزاد، رهایشان کنم بچرند و خودم هم در کنارشان بچرم. زندگی اگر خوبی‌ای داشته باشد باید به همین سادگی‌اش باشد—که چندتایی گوسفند را بچرانی و با آنها مشغول شوی. آن وسط، حوصله اگر داشتی، شعری بخوانی یا اصلاً گاهی بزنی زیر آواز. چه چیز در آن زندگی کم بود که پدرانمان ازش دست کشیدند و دچار پیچیدگی شهرنشینی‌مان کردند؟ کدام چیز پیچیده‌ی خوب را سراغ دارید؟ حتی زلف پرپیچ‌وخم یار هم که شعرا مدام به آن چنگ زده‌اند، به خاطر سادگی‌اش زیباست. سادگی اسم رمز همه‌ی چیزهای خوب است.

«مذهب تردید»

ره میخانه و مسجد کدام است

که هر دو بر من مسکین حرام است

نه در مسجد گذارندم که رند است

نه در میخانه کاین خمّار خام است

میان مسجد و میخانه راهیست

بجویید ای عزیزان کاین کدام است (عطار)

 

اینکه آدم‌های درمیان‌مانده تکلیفشان را با خودشان نمی‌دانند یک حرف است، و اینکه دیگران تکلیفشان را با آنها نمی‌دانند حرفی دیگر. بلاتکلیف بودن یک درد است و بلاتکلیف گذاشتن دردی مضاعف.

بدون پاسبان

پاسبانِ حرمِ دل شده‌ام شب همه شب

تا در این پرده جز اندیشه‌ی او نگذارم (حافظ)

این‌طور خیال می‌کنم که «اندیشه‌ی او» اگر واقعاً اندیشه‌ی او باشد، چنان فضای دل را پر می‌کند که «جز اندیشه‌ی او»، اگر بخواهد هم نمی‌تواند وارد «حرم دل» شود. سعدی گفته:

چنان فراخ نشسته‌است یار در دلِ تنگ

که بیش زحمت اغیار در نمی‌گنجد.