Eppur si muove *

«تا تعطیلات عید میلاد مسیح هنوز خیلی راه بود: اما بالاخره یک روز عید می‌شد زیرا زمین همیشه دور می‌زد.»

چهره‌ی مرد هنرمند در جوانی، جیمز جویس، ترجمه‌ی منوچهر بدیعی

 

مهم‌ترین مسئله‌ی دنیا برای سربازی که تازه دوره‌ی دوماهه‌ی آموزشی‌اش تمام شده این است که کجا بقیه‌ی خدمتش را طی خواهد کرد. از آنهایی که پارتی دارند و از آنهایی که زن دارند که بگذریم، می‌مانند آنهایی که جز خدا کسی را ندارند و هم‌آنهایند که چند روزی شدیداً دست‌به‌دامن خدا می‌شوند. «سیستان و بلوچستان» برای چنین کسانی فقط اسم یک استان نیست، هم‌ارز است با همه‌ی بدی‌ها و پلشتی‌ها و کابوس‌های دنیا و کافی است اسم این استان را در برگ تقسیمت ببینی تا همان‌دم سنگینی دست عزرائیل را بر روی شانه‌ات حس کنی.

خوشبختانه هیچ‌کسی از گروهان ما حس نزدیک شدن به مرگ را تجربه نکرد. اکثر سربازها در استان فارس یا استان‌های هم‌جوارش تقسیم شده بودند. چندتایی هم قم و تهران. من هم فارس افتاده بودم و تا شهرستان محل خدمتم معلوم شود، سه روز به کلانتری ۱۱ زند شیراز منتقل شدم. یک‌بار آنجا در نمازخانه داشتم کتاب می‌خواندم که به عبارت بالا برخوردم. عبارتی که سخت به جانم نشست و به اندازه‌ی چند کتاب بر من اثر گذاشت.

چیزی در همه‌ی آدم‌ها و از جمله در من است که اسمش را «دلشوره‌ی روزهای اوّل» گذاشته‌ام. همیشه روزهای اوّلی که از خانه به خوابگاه دانشجویی می‌رفتم سخت می‌گذشت. همیشه قبل از رفتن فکر می‌کردم به اندازه‌ی کافی خوابگاهی بوده‌ام و این‌بار دلشوره‌ی روزهای اوّل را تجربه نخواهم کرد و همیشه فکر و خیال‌هایم باطل می‌شد.

آن روز در کلانتری داشتم یکی دیگر از قسمت‌های سریال تکراری دلشوره‌ی روزهای اوّل را تجربه می‌کردم و داشتم سر خودم را به کتاب‌خواندن گرم می‌کردم که آن عبارت را دیدم. ماجرا مربوط به پسری است که خانواده‌اش او را به یک مدرسه‌ی شبانه‌روزی می‌فرستند و او هم لابد مثل بقیه‌ی آدم‌ها در چنین شرایطی به زمان طولانی‌ای که تا دیدار مجدد با خانواده‌اش باقی مانده فکر می‌کند و دچار دلشوره می‌شود. اثری که این عبارت در من گذاشت بیش از همه به خاطر انتخاب لحن درست تسلیت بود: زمین دور می‌زند و بر اثر این دور زدن است که شب و روز پیاپی می‌آیند و می‌روند و روزها و ماه‌ها و سال‌ها می‌گذرند. زمین دور می‌زند، هرچند آرام، و این تنها چیزی است که هیچ‌کس نمی‌تواند مانعش شود. زمین دور می‌زند، چه آنها بخواهند و چه نخواهند.

از سر جایم بلند شدم و به حیاط کلانتری رفتم. به آسمان نگاه کردم. ابرها داشتند به آرامی جابجا می‌شدند و هرازگاه خورشید را پشت سرشان پنهان می‌کردند.

 

* اینجا

بی‌طعنه

مهدی اخوان ثالث جایی در شعر «قاصدک» به قاصدک می‌گوید: «برو آنجا که تو را منتظرند». به طعنه یعنی که من منتظرت نیستم. ولی اگر این جمله را از زمینه‌ی شعرش درآوریم و به چشم یک عبارت دستوری نگاهش کنیم، به نظرم می‌تواند دستوری برای زندگی باشد.

سرطان

نیمه‌شب هست و بر لب جوبار

باز تنها نشسته‌ای، بیدار

 

باد جرأت نمی‌کند بوزد

زیر شلاق‌های این رگبار

 

خیس گشته تمام پیرهنت

همچو چشمت در اوّلین دیدار

 

می‌نشینم کنارت و احساس

می‌کنم هست بینمان دیوار

 

می‌زنی تسخرم: «مریض نشوی!»

شده سهمم ز گفتگو لیچار

 

می‌کنم بغض و می‌روم در فکر

بی‌صدا همچنانِ یک مردار

 

خوش زمانی کنار هم بودیم

قلب‌هامان ز عشق هم سرشار

 

چه شد آن نغمه‌ها و زمزمه‌ها؟

کو شب وصل و بامداد خمار؟

 

ناگه افتاده بارش از تک‌وتا

چاک‌چاک گشته ابرهای بهار

 

می‌زند آفتاب از دماغه‌ی کوه

می‌کند پاره جامه‌ی شب تار

 

می‌کنم روی سویت و خواهم

که ببینم دوباره‌ات رخسار

 

آه، باور نمی‌کنم که چنین

گشته‌ای فسرده و بیمار

 

نعره‌ای می‌کشم به ناگاهان

می‌شوم خود از آن صدا بیدار

 

بسترم خالی از حضور تو و

شده کابوس هر شبم تکرار

 

***

 

بود چیزی سیه در آن منظر

که مرا همچنان دهد آزار:

 

سرد و خاموش بود و بی‌هیجان

چشم‌هایت در آخرین اسحار

آب و آذر

آبان که داشت می‌رفت گفتمش در را پشت سرش ببندد. بیرون سوز سختی می‌آمد. گفت در را می‌بندد و بلافاصله اضافه کرد که «حالا کجایش را دیده‌ای!» چشمکی زد و راهش را کشید و رفت. بلند شدم لحافم را برداشتم و کنار بخاری پهن کردم. دراز کشیدم و زیر پتو خزیدم. آنقدر زیر پتو لولیدم و دست‌وپا زدم تا مطمئن شوم هیچ‌یک از اعضای بدن از نعمت پتو بی‌بهره نمانده. زیر پتو سرد بود؛ پتو را کمی بالا زدم تا حرارت بخاری داخل شود. پاهایم داشت گرم می‌شد و چشمانم سنگین که ناگهان صدای کلید انداختن روی در شنیدم. سرم را از زیر پتو درآوردم و یک‌چشمی به در زل زدم. آذر بود که با پالتوی زرد رنگش داشت در را می‌بست. گفتمش: «تازه داشت خوابم می‌برد»، شانه‌هایش را بالا انداخت. دوباره پتو را روی سرم کشیدم. از صدای به‌هم‌خوردن ظرف‌ها فهمیدم دارد در آشپزخانه می‌پلکد. داد زد: «چای یا قهوه؟» گفتم: «هیچکدام، فقط بگذار بخوابم.» گفت: «اوه، چقدر خُلقت تنگ شده! این یک ماه اگر بخواهی بداخلاق باشی کارمان نمی‌شود.» زیر کتری را روشن کرد و آمد بالای سرم کنار بخاری ایستاد. یواشکی گوشه‌ی پتو را کنار زدم، دیدم دارد دستانش را روی بخاری گرم می‌کند. انگار فهمید دارم نگاهش می‌کنم، گفت: «چقدر سرد شده!» از زیر پتو در حالی که زورم می‌آمد دهانم را باز کنم گفتم: «هوم.» چند دقیقه‌ای کنار بخاری ایستاد. بعد دوباره رفت آشپزخانه و آب‌جوش داخل قوری ریخت. از همان‌جا دوباره داد زد: «مطمئنی چای نمی‌خوری؟» جوابش را ندادم. لجم گرفته بود. آمد کنارم روی زمین نشست. چند دقیقه که گذشت صدای شُرشُر ریختن چای داخل فنجان باعث شد زیر پتو لبخند بزنم. داشتم به خودم می‌گفتم کاشکی گفته بودم برای من هم بریزد که گفت: «پاشو چای بخور.» سرم را از زیر پتو درآوردم. دیدم دوتا فنجان داخل سینی است، لبخند زدم. گفت: «چایت را که خوردی پاشو لباس گرم بپوش، بیرون گشتی بزنیم. هوا دونفره است.» رو ترش کردم که: «کجایش دونفره است؟! مگر نمی‌شنوی باد چه زوزه‌ای دارد می‌کشد؟ سگ صاحبش را گم می‌کند در این هوا.» گفت: «مگر منتظر نیستی؟ برای آدم منتظر هوا همیشه دونفره است.» چند لحظه خیره نگاهش کردم. دیدم راست می‌گوید. از سر جایم بلند شدم و گفتم: «تا چای خنک می‌شود می‌روم لباس‌هایم را بپوشم.» لبخند زد.