خیالِ دست

سلام و درود،

من گمان می‌کنم شما در مقدمات مشکل دارید. مقدمات غلطی را فرض کردید و نتایجی را به دنبال اون نشاندید. (البته در برخی دیگر از نوشته‌های‌تان هم دیده‌ام که یک سیر منطقی را برای یک یا چند مقدمه‌ی غلط به کار می‌برید)

اگر در ساحت کلام حرف بزنیم، شعار ج. ا. این نبود که دنیا رذل است. شعارش برابری و برادری و عدالت و تعاون بود. این‌که پابرهنگان بیایند کاخ کاخ‌نشینان را خراب کنند و همه با هم یکسان شوند. شعارش یکسان بودن همه‌ی بشر در استفاده از مواهب دنیوی الهی بود. به زندگی مادی انسان‌ها هم توجه می‌کرد. همان‌طور که کلام بنیان‌گذارش درباره‌ی آب و برق مجانی دستمایه‌ی اعتراض خیلی‌ها شد. البته که هدفش متعالی‌تر بود و می‌گفت بهشت عالم بالا اصل است؛ اما تضادی با بهشت زمینی ندارد.

اسلام هم تعریفش از دنیا معادل تعریف زندگی نیست. تعریف دنیا حتی دار و درخت و کوه و دریا هم نیست. دنیای مذموم، کلیه‌ی رذائل است. دنیای مذموم، کبر و بخل و ریا و جهل و دروغ است که مایه‌ی ناآرامی و اضطراب بشر می‌شود. این‌ها در اسلام به دنیای مذموم تعریف می‌شود که ناپایدار است. وگرنه دریا و کوه و جنگل و بیابان و غیره، نه تنها ناپایدار نیست، که در نسخه‌ی فول‌اچ‌دی و کامل در بهشت عالم بالا موجود و پایدار خواهد بود و از نعمت‌های بهشتی تلقی می‌گردد که آرامش و رضایتِ تمام وجود بشر آن را تکمیل می‌کند. (رجوع کنید به تعریف دنیا از منظر اسلام در کلام عبدالله جوادی آملی).
حتی اسلام معتقد است کسی لایق بهشت عالم بالاست که بتواند در عالم پایین به بهشت برسد. یعنی کسی لایق آسایش تن و آرامش جان است که در فرصت دنیا آن را کسب کرده باشد.

بحث زهد و ساده‌زیستی البته یک چیز دیگر است که امیدوارم این‌جا را اشتباه نکنید. وگرنه اسلام، موافق عالم ماده است. عالم ماده را خلقت صحیح خدا می‌داند. برای آن حقوق متقابل درنظر گرفته است. حتی امیرالمومنین در لحظات آخر حیات‌شان فرمودند: ای مردم! من دو چیز را برای شما درست کردم: نان و مسکن.


این‌ها به لحاظ کلامی و مبانی فکری بود. اما آن‌چه در میدان رخ داده و جامه‌ی عمل پوشیده، چیز دیگری است. امید است متوجه ایراد فرمایشات‌تان شده باشید.

وقت بخیر.

سلام مجدد

مقدمه متن در بخش تعریف دنیا = زندگی از منظر اسلام غلط است که با چند غلط دیگر ادامه پیدا می‌کند.

توضیحتان در نظرات هم که دنیا در مقابل آخرت است هم غلط است.

البته هر کس هر طور بخواهد برداشت می‌کند. بنده اسلام از نظر اهل‌بیت را عرض کردم.

حالا هر طور نظرتان است و به صلاح می‌دانید.

سلام بر شما!

نکته ی بسیار مهمی را پیش کشیدید.

نه فقط هر انقلاب سیاسی، بلکه هر تحول مدنی فراگیر و ماندگاری، مسبوق به تحولی بنیادین در الهیات بوده است، و افزون بر استقرا میتواند استدلال های دیگری نیز به نفع این ادعا آورد.

اما گذشته از این بحث کلی شاید بد نباشد تخصیصی بر صغری استدلال شما وارد کنیم. الهیات سیاسی انقلاب 57 دقیقا یک الهیات اخرت گرا یا زهدگرا نبود، هرچند از پتانسیل های زهد و آخرت گرایی بیشترین بهره ها را برد. اما خود ایدئولوگ های 57 از قضا وعده های «دنیوی» کمی نمیدادند: اینکه زمین ارث مستضعفین است و انقلاب آمده تا این وعده موعود را محقق کند، حاکی از مداخله ای بنیادین در مناسبات دنیوی است. همچنین خطیبانی مانند شریعتی که میگفتند «خداوندا چگونه زندگی کردن را به من بیاموز، چگونه مردن را خود خواهم آموخت».

57 هم معطوف به زمین و زندگی بود، اما زمین و زندگی را ابزاری برای منازعه و مبارزه میخواست (مبارزه ای که سویه ی کاملا دنیوی داشت). حرکت امروز این تفاوت بزرگ را با گذشته دارد که زمین و زندگی را برای نوعی صلح فراگیر میخواهد. زنانگی هم ناظر بر همین خوی بیزاری از جنگ و ستیزه جویی آخرالزمانی است. آن چیزی که بسیاری از مردم از آن به «زندگی عادی» تعبیر میکنند، در زبان فلسفه ی سیاسی چیزی نیست جز «وضع مدنی» هابزی و «صلح پایدار» کانتی. از این حیث شاید بتوان گفت ما از یک الهیات سیاسی آنتاگونیستی به سوی یک الهیات سیاسی لیبرال در حال گذاریم. اما چنین گذاری نیاز به متالهین نوآئینی دارد که بتوانند این آئین نو را در متدینین ترسیخ کنند. آیا چنین متالهینی پیدا خواهند شد و از پس این کار برخواهند آمد؟ باید دید... 

ببینید

خواندن قرآن و معنای قرآن خوب است. نظر شخصی دادن عادی هم بد نیست. اما برای «نظریه» دادن کمی باید در قرآن و دین و الهیات عمیق‌تر بود. شما الان وارد وادی نظریه‌پردازی شده‌اید. به این جهت بنده به شما ایراد گرفتم. اگر می‌خواهید خوانش واقعی از قرآن و دینی که خدا نازل کرده داشته باشید، باید به مبیّن آن‌ها رجوع کنید که اهل‌بیت هستند. یعنی آیات قرآن را با آیات دیگر قرآن، روایات را با آیات قرآن، و آیات قرآن را با روایات پیوند دهید.

عجالتاً مطلب کوتاه و ساده‌ای می‌فرستم. شاید در موضوع مد نظر کمک‌تان کند. لینک ذیل را مطالعه فرمایید. متشکرم.

https://www.balagh.ir/content/12410

جوادی آملی از مجموعه‌ی آیات و روایاتی که دیده نظر داده؛ نه از روی یک و دو آیه و یک یا دو روایت. من خط اصلی و کلیدواژه را دادم. اگر خواستید دنبال کنید.

کوتاه و مختصر آن‌که، در اسلام هدف و مقصد و مقصود قرار دادن دنیا مذموم است. البته در مراتب بالاتر، مجموعه‌ی آیات و روایات اشاره دارند که هدف و مقصود قرار دادن آخرت هم مذموم است. چون خدا مقصد  و مقصود و مطلب و مطلوب است.

امیدوارم به عنوان یک پژوهشگر خط را دنبال کنید و به این‌که این‌ها نظر شخصی جوادی آملی است، نه نظر اسلام و اهل‌بیت، اکتفا نفرمایید.

به هر حال همان ابتدا عرض کردم هر طور نظرتان است و صلاح می‌دانید. فرصت بیشتری نمی‌یابم. زیاده گزاف است. وقت بخیر.

نکته‌ای را که گفتید متوجه می‌شوم و فی‌الجمله نیز با آن همدلم، اما به‌گمانم باز می‌توان آن را دقیق‌تر کرد.

این مساله که خیزش اخیر به‌نوعی شورش علیه ارزش‌های کهن است و می‌خواهد زندگی را از چنگال آنها برهاند نکته‌ی درستی است، اما آیا می‌توان گفت افرادی که در آن مشارکت می‌کنند زندگی را مطلقا تهی از هر ارزشی و به‌خودی خود می‌خواهند؟ گمان نمی‌کنم دستِ‌کم تلقی آنها از کنشگری خود این باشد که ما صرفا خواهان یک «زندگی بی‌ارزش» باشیم. اساسا اگر پای نوعی ارزش، به‌معنای ارزندگی و برتری، در میان نباشد هیچ انگیزه‌ای نیز برای یک کنش فراگیر و پایدار نمی‌ماند. ضمن آنکه، چنین زندگانی تهی شده از ارزش بیشتر چیزی نزدیک به مفهوم «معیشت» است، در حالی که به‌خلاف 96 و 98 هیچ شعار معیشتی یا دستِ‌چپی در این روزها شنیده نمی‌شود. 96 یا 98 ظرف مدت کوتاهی فروکش کرد، چون اساسا «ارزش»ای برای خودش سراغ نداشت که بخواهد برسرش بایستد. اما این بار به‌نظر نمی‌رسد کنشگران کنونی چندان فارغ از انگیزه‌های ارزشی باشند.

با این‌همه، این ارزش‌ها-چنانکه گفتید- ارزش‌هایی بی‌تفاوت به سرشت زندگی نیست. ارزش‌هایی نیستند که نوعی مرگ‌خواهی و شرافت از جان گذشتگی را «تقدیس» کنند. این ارزش جدید جستجوی «سعادت»ای دنیوی است، نوعی نیک‌بختی همگانی و خیر مشترک. جستجوی بیشترین لذت برای بیشترین تعداد افراد، و در یک کلام نوعی فایده‌گرایی جمعی. برای همین هم من گمان می‌کنم این جنبش در حال گذار به نوعی الهیات سیاسی لیبرال است. گذاری که یک بار در مشروطه آزموده شد، اما سپس دچار شکست شد، در انقلاب اسلامی یکسره تعلیق شد، و حالا شبح آن دوباره بازگشته است.

خب در اینجا مراد من از «زندگی بی ارزش»، زندگی قطع نظر از هر ارزشی است؛ به تعبیر علما زندگی بشرط لا. اما اینطور که من از استدلال شما می‌فهمم شما از زندگی لابشرط سخن می‌گویید که می‌تواند ارزش‌مند باشد. در این صورت، فرض ارزش به خودی خود ناسازگار با زندگی‌خواهی نیست. 

در این صورت باید بتوان گفت ارزشِ زندگیِ ارزش‌مندی که این جنبش می‌خواهد چگونه ارزشی است. من در پست اخیر بلاگم و با الهام از گفتگوی مان کوشیدم این موضوع را بیشتر باز کنم.

نکته‌ی آخری که مایلم بر این بحث خوب شما بیفزایم این است که جنبش کنونی نه تنها ازرش‌های ماورای زندگی را نفی می‌کند، بلکه ارزش‌هایی را که زندگی را به حیات مادی یا همان «معیشت» و «اقتصاد» فرومی‌کاهند نیز عملا نفی کرده است. فراموش نکنیم که در دیسکورس ایدئولوژیک حکومت ایران، انسان دو وجه دارد: یکی وجه حیات مادی و معیشت و دیگری حیات اخروی. حکومت هرچند حیات اخروی را -البته در ظاهر و سطح الهیات- اولویت داده، اما در تبلیغات و برنامه‌هایش -ولو ناکام- تنها کوشیده باج مادی فراوانی به شهروندان بدهد تا در خیابان نیایند. ترکیب عجیبی از آخرت گرایی و مادی گرایی چپی. جنبه ی شگرف اتفاقات اخیر این است که برخلاف انتظار حکومت مردم هر دو حیثیت را منتفی کردند. نه زندگی مادی و حیوانی، نه زندگی ملکوتی اخروی؛ این زندگیِ انسانی است که در خیابان ها طنین انداز شده و به همین جهت بعید است با باج‌هایی چون یارانه و افزایش حقوق و ... کسی اعتراضش فروکش کند.