من آنجا بودم؟

کسی تلفن زده و انتظار دارد از طریق صدا شناسایی‌اش کنم. می‌گویمش که نمی‌شناسم. می‌گوید دوران آموزشی سربازی با هم بوده‌ایم. هنوز نمی‌شناسم. می‌گوید بچه‌ی کرمان است. باز هم نمی‌شناسم. خودش را معرفی می‌کند. می‌گویم: «آها!» اسم چند تا از بچه‌های گروهانمان را می‌آورد و سراغشان را از من می‌گیرد. بدون استثناء، هیچ‌کدامشان را به‌یاد نمی‌آورم. می‌گویمش که ازشان بی‌خبرم. دعوتم می‌کند به مراسم ازدواجش، ماه آینده. می‌گوید در دوران آموزشی قولمان داده که عروسی‌اش دعوتمان کند. تبریک می‌گویم و عذری می‌آورم.

حیرت‌زده و وحشت‌زده‌ام. نمی‌دانم باید برای خودم نگران شوم یا باید از خودم شرمسار باشم. هنوز—هرچه فکر می‌کنم—نمی‌شناسمش.

راننده‌ی تاکسیِ گرامی!

اگر می‌خواهی بقیه‌ی پولم را ندهی، نیازی نیست با من سر صحبت را باز کنی، گرم بگیری و به‌اصطلاح، رفیق شوی. تحملِ آنکه غریبه‌ای بد خُلق پولم را بالا بکشد، از تحملِ اینکه بفهمم همه‌ی این خوش و بش‌ها و داستان تعریف کردن‌ها و حتی درد دل کردن‌ها در ده دقیقه‌ی گذشته فقط برای پس ندادن آن هزار تومانی بوده به مراتب آسان‌تر است.

ولایت فقیه، پس از پنجاه سال

داشتم نگاهی می‌انداختم به کتاب ولایت فقیه امام خمینی، گفتم بعضی از قسمت‌هایی که برایم جالب است را با بقیه به اشتراک بگذارم. البته پیشنهاد می‌کنم خودتان کتاب را کامل بخوانید و مخصوصاً استدلال‌های عقلی و نقلی‌اش را ببینید. چون از روی نسخه‌ی الکترونیکی کتاب را می‌خواندم متأسفانه شماره‌ی صفحه را نمی‌توانم ذکر کنم. قسمت‌هایی که از نظر خودم مهم بوده را ضخیم کرده‌ام.

 

«پس از تشریع قانون بایستى قوه مجریه‏اى به وجود آید. قوه مجریه است که قوانین و احکام دادگاهها را اجرا مى‏کند؛ و ثمره قوانین و احکام عادلانه دادگاهها را عاید مردم مى‏سازد. به همین جهت، اسلام همان طور که قانونگذارى کرده، قوه مجریه هم قرار داده است. ولىّ امر متصدى قوه مجریه هم هست.»

 

«هرگاه خمسِ درآمد کشورهاى اسلام، یا تمام دنیا را- اگر تحت نظام اسلام درآید- حساب کنیم، معلوم مى‏شود منظور از وضع چنین مالیاتى فقط رفع احتیاج سید و روحانى نیست؛ بلکه قضیه مهمتر از اینهاست. منظور رفع نیاز مالى تشکیلات بزرگ حکومتى است. اگر حکومت اسلامى تحقق پیدا کند، باید با همین مالیاتهایى که داریم، یعنى خمس و زکات- که البته مالیات اخیر زیاد نیست- جزیه و خراجات (یا مالیات بر اراضى ملى کشاورزى) اداره شود.

سادات کى به چنین بودجه‏اى احتیاج دارند؟ خمسِ درآمد بازار بغداد براى سادات و تمام حوزه‏هاى علمیه و تمام فقراى مسلمین کافى است تا چه رسد به بازار تهران و بازار اسلامبول و بازار قاهره و دیگر بازارها. تعیین بودجه‏اى به این هنگفتى دلالت دارد بر اینکه منظور تشکیل حکومت و اداره کشور است. براى عمده حوایج مردم و انجام خدمات عمومى، اعم از بهداشتى و فرهنگى و دفاعى و عمرانى، قرار داده شده است.»

 

«حکومت اسلامى هیچ یک از انواع طرز حکومتهاى موجود نیست. مثلًا استبدادى‏ نیست، که رئیس دولت مستبد و خودرأى باشد؛ مال و جان مردم را به بازى بگیرد و در آن به دلخواه دخل و تصرف کند؛ هر کس را اراده‏اش تعلق گرفت بکشد، و هر کس را خواست انعام کند، و به هر که خواست تیول بدهد و املاک و اموال ملت را به این و آن ببخشد. رسول اکرم (ص) و حضرت امیر المؤمنین (ع) و سایر خلفا هم چنین اختیاراتى نداشتند. حکومت اسلامى نه استبدادى است و نه مطلقه؛ بلکه مشروطه است. البته نه مشروطه‏ به معناى متعارف فعلى آن که تصویب قوانین تابع آراى اشخاص و اکثریت باشد. مشروطه از این جهت که حکومت کنندگان در اجرا و اداره مقید به یک مجموعه شرط هستند که در قرآن کریم و سنت رسول اکرم (ص) معین گشته است. مجموعه شرط همان احکام و قوانین اسلام است که باید رعایت و اجرا شود. از این جهت حکومت اسلامى حکومت قانون الهى بر مردم است.

فرق اساسى حکومت اسلامى با حکومتهاى مشروطه سلطنتى و جمهورى در همین است: در اینکه نمایندگان مردم، یا شاه، در این گونه رژیمها به قانونگذارى مى‏پردازند؛ در صورتى که قدرت مقننه و اختیار تشریع در اسلام به خداوند متعال اختصاص یافته است. شارع مقدس اسلام یگانه قدرت مقننه است. هیچ کس حق قانونگذارى ندارد؛ و هیچ قانونى جز حکم شارع را نمى‏توان به مورد اجرا گذاشت. به همین سبب، در حکومت اسلامى به جاى مجلس قانونگذارى، که یکى از سه دسته حکومت کنندگان را تشکیل مى‏دهد، مجلس برنامه‏ریزى وجود دارد که براى وزارتخانه‏هاى مختلف در پرتو احکام اسلام برنامه ترتیب مى‏دهد؛ و با این برنامه‏ها کیفیت انجام خدمات عمومى را در سراسر کشور تعیین مى‏کند.»

 

«مملکت به خاطر این ریخت و پاشها و اختلاسها محتاج شده است؛ و گر نه نفت ما کم است؟ یا ذخایر و معادن نداریم؟ همه چیز داریم، لکن این مفتخوریها و اختلاسها و گشادبازیهایى که به حساب مردم و از خزانه عمومى مى‏شود مملکت را بیچاره کرده است. اگر اینها نبود، احتیاج پیدا نمى‏کرد که از اینجا راه بیفتد برود امریکا، در برابر میز آن مردک (رئیس جمهور امریکا) گردن کج کند که مثلًا به ما کمک کنید.

از طرف دیگر، تشکیلات ادارى زاید و طرز اداره توأم با پرونده‏سازى و کاغذباز که از اسلام بیگانه است، خرجهایى بر بودجه مملکت تحمیل مى‏کند که از خرجهاى حرام نوع اول کمتر نیست. این سیستم ادارى از اسلام بعید است. این تشریفات زاید که براى مردم جز خرج و زحمت و معطلى چیزى ندارد از اسلام نیست. مثلًا آن طرزى که اسلام براى احقاق حقوق و حل و فصل دعاوى و اجراى حدود و قانون جزا تعیین کرده است بسیار ساده و عملى و سریع است. آن وقت که آیین دادرسى اسلام معمول بود، قاضى شرع در یک شهر با دو سه نفر مأمور اجرا و یک قلم و دوات فصل خصومات مى‏کرد، و مردم را به سراغ کار و زندگى مى‏فرستاد. اما حالا این تشکیلات ادارى دادگسترى و تشریفات آن خدا مى‏داند چقدر زیاد است. و تازه هیچ کارى هم از پیش نمى‏برد.»

 

«وقتى مى‏گوییم ولایتى را که رسول اکرم (ص) و ائمه (ع) داشتند، بعد از غیبت، فقیه عادل دارد، براى هیچ کس این توهم نباید پیدا شود که مقام فقها همان مقام ائمه (ع) و رسول اکرم (ص) است. زیرا اینجا صحبت از مقام نیست؛ بلکه صحبت از وظیفه است.

ولایت، یعنى حکومت و اداره کشور و اجراى قوانین شرع مقدس، یک وظیفه سنگین و مهم است؛ نه اینکه براى کسى شأن و مقام غیر عادى به وجود بیاورد و او را از حد انسان عادى بالاتر ببرد. به عبارت دیگر، ولایت مورد بحث، یعنى حکومت و اجرا و اداره، بر خلاف تصورى که خیلى از افراد دارند، امتیاز نیست بلکه وظیفه‏اى خطیر است.

ولایت فقیه از امور اعتبارى عقلایی است و واقعیتى جز جعل ندارد؛ مانند جعل (قرار دادن و تعیین) قیّم براى صغار. قیّم ملت با قیّم صغار از لحاظ وظیفه و موقعیت هیچ فرقى ندارد. مثل این است که امام (ع) کسى را براى حضانت، حکومت، یا منصبى از مناصب، تعیین کند. در این موارد معقول نیست که رسول اکرم (ص) و امام با فقیه فرق داشته باشد.»

 

«حاکم حجاز کجا تحصیل کرده و چه تحصیل کرده است؟ رضا خان اصلًا سواد نداشت، و سرباز بیسوادى بیش نبود! در تاریخ نیز چنین بوده است: بسیارى از حکام خودسر و مسلط از لیاقت اداره جامعه و تدبیر ملت و علم و فضیلت بى‏بهره بوده‏اند. هارون الرشید یا دیگران، که بر کشور بزرگى حکومت مى‏کردند، چه تحصیل کرده بودند؟ تحصیلات و داشتن علوم و تخصص در فنون براى برنامه و براى کارهاى اجرایى و ادارى لازم است، که ما هم از وجود این نوع اشخاص استفاده مى‏کنیم. آنچه مربوط به نظارت و اداره عالیه کشور و بسط عدالت بین مردم و برقرارى روابط عادلانه میان مردم مى‏باشد، همان است که فقیه تحصیل کرده است.

آنچه براى حفظ آزادى ملى و استقلال لازم است، همان است که فقیه دارد. این فقیه است که زیر بار دیگران و تحت نفوذ اجانب نمى‏رود؛ و تا پاى جان از حقوق ملت و از آزادى و استقلال و تمامیت ارضى وطن اسلام دفاع مى‏کند. فقیه است که به چپ و راست انحراف پیدا نمى‏کند.» 

مترو، نماد زندگی بخور و نمیر

اواسط فیلم گرگ وال‌استریت است. تا ایجا دیده‌ایم که جردن بلفرت با چه حقّه‌بازی‌هایی پولدار شده و چطور چرخ زمانه به مرادش می‌گردد. حالا دو نفر مأمور اف‌بی‌آی آمده‌اند روی کشتیِ تفریحیِ بلفرت تا او را بازجویی کنند. دو تا دخترِ زیبا، روی عرشه هستند که بلفرت آن‌ها را می‌فرستد پی کارشان. مأمور دنهام، که می‌داند کاسه‌ای زیر نیم‌کاسه‌ی بلفرت است ولی هنوز مدارک کافی برای دادگاهی کردنش ندارد، سر صحبت را باز می‌کند و پس از مدتی، بلفرت خیلی زیرکانه و در لفافه به مأمور دنهام پیشنهاد رشوه می‌دهد. دنهام مأمور وظیفه‌شناس و قابل اعتمادی است. معلوم است که قبول نمی‌کند و در نتیجه، بلفرت هر دو مأمور را با این جمله از کشتی‌اش بیرون می‌اندازد: «برگشتنی، مترو سواری به طرف خونه، پیشِ زنانِ زشتِ بدبختتون خوش بگذره.»

آخر فیلم است. در سکانس قبلی بلفرت و مأمور دنهام را در دادگاه دیده‌ایم و قاضی به‌دلیل همکاری بلفرت با نهادهای اطلاعاتی و امنیتی، بلفرت را فقط محکوم به ۳۶ ماه زندان کرده. سکانس بعد، روز بعد را نشان می‌دهد که مأمور دنهام در مترو ایستاده و دارد روزنامه‌ای با تیتر محکومیت بلفرت را می‌خواند. سکانس بعدتر، خودروی متهم‌بر را نشان می‌دهد که دارد بلفرت را به‌سمت زندان می‌برد.

من منظور اسکورسیزی از این فیلم را اینطور می‌فهمم: آدم‌های بد زندگی‌شان بالا و پایین زیاد دارد. روزی روی عرشه‌ی کشتی تفریحی‌شان در کنار دخترکان زیبارو غنوده‌اند و دیگر روز، دست و پا بسته به حبسشان کشیده‌اند. متروسواری ولی سرنوشت محتوم آدم‌های خوب است!

 

پی‌نوشت: حالا من زیاد نخواستم روی قسمت زنانِ زشت و زیبا مانور بدهم، ولی اگر علاقه‌مند بودید می‌توانید خودتان حدیث مفصلش را از این مجمل بخوانید.