خیالِ دست

روایتی از امام علی علیه‌السلام نقل می‌شود که گفته است: «خُذِ الْحِکْمَةَ مِمَّنْ أَتَاکَ بِهَا وَ انْظُرْ إِلَى مَا قَالَ وَ لَا تَنْظُرْ إِلَى مَنْ قَال‏.» معمولاً برای موجّه کردن این سخن، آن را به امام علی منتسب می‌کنند، درحالی‌که این کار با مضمون سخن ناسازگار است. به سلیقه‌ی من نزدیک‌تر این است که اگر مضمون این سخن را موّجه می‌یابیم، بدون ذکر گوینده‌اش آن را به‌کار ببریم، همان‌طوری که این سخن اقتضا می‌کند.

در مقاله‌ی «مؤلف چیست*» میشل فوکو جمله‌ای از ساموئل بکت نقل می‌کند که گفته: «"چه فرقی می‌کند که چه کسی دارد سخن می‌گوید،" کسی گفت، "چه فرقی می‌کند که چه کسی دارد سخن می‌گوید".»** این شیوه‌ی نوشتن البته زیاد با سبک نگارش فارسی جور در نمی‌آید، ولی نکته‌ی بامزه‌ی این نقل‌قول این است که یکی از این جمله‌ها را فرد ناشناسی دارد می‌گوید و یکی دیگر را گوینده‌ی نقل‌قول (بکت). امّا معلوم نیست کدام را کدامیک گفته‌اند، و از آن مهم‌تر مهم هم نیست که کدام را کدامیک گفته‌اند.

بر سر همین جمله و مقاله‌ی فوکو مقالات زیادی نوشته شده که به‌نظرم همگی دچار همین ناسازگاری مورد اشاره در پاراگراف اول هستند—هم فوکو که به بکت ارجاع داده، هم فیلسوف‌ها و ناقدان ادبی‌ای که بعداً به‌منظور موافقت و تأیید به بکت و فوکو ارجاع داده‌اند. خواننده‌ی آگاه لابد تاکنون دریافته که نویسنده‌ی وبلاگ هم که همدلانه به بکت و فوکو ارجاع داده دچار همین ناسازگاری است.

* What is an Author?

** "What does it matter who is speaking," someone said, "what does it matter who is speaking."